Του Coach, Λευτέρη Κακαβούλη, ΜΒΑ

Για να μπορέσουμε να καταλάβουμε και να επιτύχουμε αποτελεσματική επικοινωνία, χρειάζεται να γνωρίζουμε το πως και το γιατί της συμπεριφοράς. Χρειάζεται να παρατηρούμε πολύ καλά, να ακούμε πολύ βαθιά, να αποκωδικοποιούμε τις λέξεις, τα νοήματα, να εντοπίζουμε τις αρχές και τις αξίες. Έτσι θα είμαστε σε θέση να επικοινωνήσουμε σε βάθος και ουσία, με τον άνθρωπο.

Η επικοινωνία είναι η διαδικασία με την οποία ένας πομπός Α (άνθρωπος ή ομάδα) μεταβιβάζει πληροφορίες, σκέψεις, ιδέες ή συναισθήματα σε ένα δέκτη Β (άνθρωπος ή ομάδα) με στόχο να ενεργήσει πάνω του με τρόπο ώστε να προκαλέσει σε αυτόν την εμφάνιση ιδεών, πράξεων ή συναισθημάτων και σε τελική ανάλυση να επηρεάσει την κατάστασή του και τη συμπεριφορά του. (Μπουραντάς, 1992).

Η συμπεριφορά είναι αποτέλεσμα μάθησης, σύμφωνα με τον John Locke, ο άνθρωπος την στιγμή που θα γεννηθεί είναι άγραφος χάρτης (tabula rasa), μεγαλώνοντας μαθαίνει να αντιδρά στο περιβάλλον του, διαμορφώνοντας έτσι την συμπεριφορά και την προσωπικότητά του.

Σύμφωνα με τον ανθρωπιστή ψυχολόγο A. Maslow, (1943), οι δράσεις μας ωθούνται από κίνητρα με σκοπό να ικανοποιηθούν συγκεκριμένες ανάγκες. O Maslow σύστησε για πρώτη φορά την έννοια της ιεράρχησης των ανθρωπίνων αναγκών με την οποία υποδεικνύει ότι οι άνθρωποι κινητοποιούνται πρωτίστως στην ικανοποίηση των πλέον βασικών αναγκών προτού προχωρήσουν στην ικανοποίηση άλλων πιο σύνθετων αναγκών.
Ο Albert Bandura αναφέρθηκε στις νοητικές διεργασίες σαν βασικό παράγοντα στην διαμόρφωσης της συμπεριφοράς. Υποστήριξε δηλαδή ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά δεν διαμορφώνεται μόνο σαν αντίδραση σε εξωτερικά ερεθίσματα αλλά προηγείται πάντα μια νοητική διεργασία σε γνωσιακό επίπεδο, η οποία την καθορίζει.

Ο Watson, ο όποιος θεωρείται και “πατέρας του συμπεριφορισμού”, μελέτησε την διαδικασία της εκμάθησης συγκεκριμένων συναισθηματικών αντιδράσεων και υποστήριξε ότι ο άνθρωπος γεννιέται με μερικές έμφυτες συμπεριφορές οι οποίες ενεργοποιούνται και παρουσιάζονται αυτόματα όταν εκτίθενται σε συγκεκριμένα ερεθίσματα.

Η βασική πεποίθηση της θεωρίας του S. Freud είναι ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά καθορίζεται από ασυνείδητες διεργασίες, όπως επιθυμίες, φόβοι ή πεποιθήσεις, οι οποίες καθορίζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά χωρίς ο άνθρωπος να έχει γνώση της ύπαρξής τους. Επίσης αναφέρει ότι υπάρχουν κάποιες έμφυτες παρορμήσεις στον άνθρωπο, οι οποίες είναι ίδιες με των ζώων, όπως για παράδειγμα το σεξ και η επιθετικότητα, οι οποίες τον ωθούν σε συνεχή σύγκρουση με την κοινωνία η οποία προσπαθεί να τις ελέγξει.

Σύμφωνα με την Ιατρική Επιστήμη είναι πλέον κοινά αποδεκτό ό τι η ανθρώπινη συμπεριφορά εκτός από ψυχολογικούς παράγοντες διαμορφώνεται και από την επίδραση κοινωνικών παραγόντων οι οποίοι σχετίζονται με την κοινωνική τάξη και τη θέση του ατόμου στην κοινωνική ιεραρχία, καθώς και με το κοινωνικό περιβάλλον.

ΠΩΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΕΡΟΝΤΑΙ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ
Η συμπεριφορά γεννιέται από την αλληλεπίδραση των ακόλουθων τομέων.

ΠΙΣΤΕΥΩ ΚΑΙ ΑΞΙΕΣ: Οι αξίες προσδιορίζουν το σωστό και λάθος, το σημαντικό και ασήμαντο, το κατάλληλο και το ακατάλληλο καθώς και τις προτεραιότητες. Επηρεάζουν τη συμπεριφορά μας, τις προτεραιότητές μας και τις σχέσεις μας. Τα Πιστεύω – αντιλήψεις είναι υποθέσεις ή βεβαιότητες που ένας άνθρωπος αποδέχεται ως αληθινές σχετικά με ανθρώπους, σκεπτικά ή πράγματα. Τα πιστεύω, οι αρχές και αντιλήψεις οδηγούν τις ενέργειές ανθρώπων και ομάδων.

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ: Σύμφωνα με τον Goleman, (2001), ως συναίσθημα ορίζεται οτιδήποτε νιώθει ένα άτομο, όταν αξιολογεί ένα γεγονός με συγκεκριμένο τρόπο και συνήθως οδηγεί σε αλλαγές στον ανθρώπινο οργανισμό ή την συμπεριφορά. Έτσι, όλα τα συναισθήματα είναι ουσιαστικά προτροπές για δράση. Άρα τα συναισθήματα οδηγούν σε πράξεις τις οποίες μπορούμε να αντιληφθούμε.

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ: Ο τρόπος σκέψης για τη ζωή μας τόσο σε στρατηγικό επίπεδο όσο και στην καθημερινότητα. Δηλαδή πως σκεπτόμαστε και πράττουμε ανάλογα κάθε φορά. Ποια είναι η αντίληψη που έχουμε για τον κόσμο, εμάς, την εργασία, τις σχέσεις και την κοσμοθεωρία μας.
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ: Είναι η υποκειμενική αντίληψη που έχουμε για τον εαυτό μας. Ποιοι νιώθουμε πως είμαστε. Από την ταυτότητα, διαμορφώνονται οι πεποιθήσεις, του ατόμου, δηλαδή τα ακράδαντα πιστεύω του.

ΧΑΡΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ (βάση του νευρογλωσσικού προγραμματισμού NPL). Ο νευρογλωσσικός προγραμματισμός είναι ένα μοντέλο διαπροσωπικής επικοινωνίας που εφαρμόζεται στην ψυχοθεραπεία αλλά και στις οργανώσεις/επιχειρήσεις και επικεντρώνεται κυρίως στη μελέτη επιτυχημένων σχημάτων συμπεριφοράς καθώς και τον τρόπο σκέψης από τον οποίο αυτά τα σχήματα υποκινούνται.

ΜΕΘΟΔΟI ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΩΝ
Αν κάποιος επιθυμεί, μπορεί ακολουθώντας τη μέθοδο της εβδομαδιαίας παρατήρησης της συμπεριφοράς του, σε διαφορετικές συνθήκες και συναισθηματική φόρτιση: θυμό, αγάπη, χαρά, λύπη, φόβο, θλίψη να κάνει προσπάθεια ανάλυσης των συμπεριφορών του, ακολουθώντας μια διαδικασία διερεύνησης με ερωτήσεις, σύμφωνα με το ακόλουθο μοντέλο:

• Τι έγινε;
• Γιατί λειτούργησα έτσι;
• Ποιες είναι οι υποθέσεις, οι ερμηνείες, ή οι σκέψεις μου γι’ αυτό που συμβαίνει;
• Ποια είναι τα συναισθήματα μου γι’ αυτό που συμβαίνει;
• Τι συμβαίνει εδώ το οποίο ίσως δεν μπορώ να κατανοήσω;
• Τι μου λένε οι αισθήσεις μου για την κατάσταση; Δηλαδή, τι είναι αυτό που βλέπω, ακούω, μυρίζω…
• Γιατί νιώθω πχ.: θυμό ή φόβο;
• Αν μπορούσα να αλλάξω κάτι, τι θα ήταν αυτό;
• Πώς μπορώ να απαλλαγώ από τα αρνητικά συναισθήματα και να κρατήσω μόνο τα θετικά;
• Ευθύνεται κάποιος άλλος για αυτό που νιώθω;
• Η ευθύνη είναι καθαρά δικιά μου ή μπαίνει κι άλλος στο πλάνο;
• Τι μπορώ να κάνεις;…

Κατά τη διαδικασία της παρατήρησης εστιάστε τη προσοχή σε αυτό που βιώνετε μέσα σας, αναλύστε αυτό που αισθάνεστε. Προσπαθήστε ν’ αναγνωρίσετε το συναίσθημα καθώς και τις σκέψεις και τις νοερές παγίδες που σχετιζόντουσαν με αυτό το συναίσθημα. Προσπαθήστε να διδαχθείτε από την εμπειρία, αναλύοντας τις καταστάσεις αφού τελειώσουν. Αναρωτηθείτε, τι μπορώ να μάθω έτσι ώστε να δεσμευτώ σε μια πιο βοηθητική και λειτουργική αντίδραση στο μέλλον; Για παράδειγμα, να εξασκηθώ στην επίγνωση συναισθημάτων και σκέψεων χωρίς να κρίνω ή να προσπαθήσω να τ΄ αλλάξω; Σύμφωνα με ερευνητές, το συναίσθημα είναι μια σύνθετη υποκειμενική συνειδητή εμπειρία (συνδυασμός νοητικών καταστάσεων, ψυχοσωματικών εκφράσεων και βιολογικών αντιδράσεων του σώματος).

Ίσως παρατηρήσετε ότι συχνά θυμώνουμε με τον εαυτό μας επειδή θύμωσε ή λυπόμαστε τον εαυτό μας επειδή λυπήθηκε. Ίσως θεωρήσετε αδυναμία να επιτρέπετε στον εαυτό σας να βιώνει δύσκολα συναισθήματα. Η αντιμετώπιση αυτή, αυξάνει πάντα την ένταση του αρνητικού συναισθήματος. Μήπως είναι καλύτερα να το αποδεχθούμε, ό,τι και να είναι; Μήπως είναι ένας τρόπος για να καταλάβουμε κάτι που θα μας βοηθήσει να νιώσουμε καλύτερα στο μέλλον;

Παρατηρώντας και αναλύοντας βλέπουμε ότι η συμπεριφορά συνδέεται καθοριστικά με το χάρτη του μυαλού μας. Οι πεποιθήσεις (πιστεύω, αξίες, αντιλήψεις), συναισθήματα και πνευματικές στρατηγικές, νοητικές διεργασίες, ανάγκες και η ικανοποίησή τους, αλληλεπιδρούν (τροφοδοτούν και τροφοδοτούνται) για να καθορίσουν το αποτέλεσμα που είναι η συμπεριφορά μας, (χάρτης συμπεριφοράς).

Κάποιες συμπεριφορές αποδίδονται σε αλλαγές που έχουν επέλθει στην πνευματικότητα. Αν και σε μεγάλη ηλικία δύσκολα ν’ αλλάξει η πνευματικότητα ενός ατόμου, αναγνωρίζεται ό,τι η διαμόρφωση της πνευματικότητας ξεκινά με τη γέννηση, και εξελίσσεται αργά καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής. Όταν αλλάξει η πνευματικότητα μας, αλλάζουν την ίδια στιγμή η ταυτότητα μας, οι πεποιθήσεις μας, οι ικανότητες μας και η συμπεριφορά μας. Παράδειγμα επίδρασης που έχει η πνευματικότητα στην συμπεριφορά μας: «Πιστεύω ότι ο κόσμος δε μου ανήκει, αλλά ανήκει στις γενιές που θα έρθουν. Πιστεύω ότι είμαι ο τυχερός κληρονόμος της ζωής και ότι οφείλω να την προστατεύσω. Πιστεύω ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν ίσα δικαιώματα σε βασικά αγαθά όπως το νερό και το φαγητό. Νοιώθω την ανάγκη να βοηθάω τους άλλους ανθρώπους για να φτιάξουμε μια καλύτερη ανθρωπότητα και το κάνω όπου και όποτε μπορώ…»

Οι συμπεριφοριστικές και οι ψυχαναλυτικές θεωρίες ορίζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά ως προκαθορισμένη, για διαφορετικούς λόγους όμως η κάθε μια. Οι μεν συμπεριφοριστικές λόγω της καθοριστικής συμμετοχής του περιβάλλοντος, οι δε ψυχαναλυτικές λόγο των υπογείων ασυνείδητων ενορμήσεων. Σε γενικές γραμμές όμως θα μπορούσαμε να πούμε ότι καμία θεώρηση δεν είναι κάθετη στην άποψη της, καθώς όλες δέχονται ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά επηρεάζετε από πολλούς παράγοντες που μπορεί να είναι έμφυτοι, προκαθορισμένοι ή περιβαλλοντικοί. Σύμφωνα με τους (P. Eatzlawick, J. Bavelas, D. Jackson et al), αν αποδεχθούμε ότι κάθε συμπεριφορά σε μια κατάσταση αλληλεπίδρασης έχει αξία μηνύματος, δηλαδή είναι επικοινωνία, έπεται ότι όσο και να προσπαθήσει κανείς, δεν μπορεί να μην επικοινωνεί.